Pul bazası
niyə azalır və yaxud azaldılır?
Pərviz Heydərov
Azərbaycanda pul bazası azalmaqda davam edir. Mərkəzi Bankın (AMB) son məlumatına əsasən, bu il martın 1-nə pul bazası 6,987 milyard manat təşkil edib.
Bu, 1 ay əvvəllə müqayisədə 344,7 milyon manat və ya 4,7% azalma deməkdir. İlin əvvəli ilə müqayisədə isə bu göstərici 873,5 milyon manat və yaxud 11,11% azdır. Son 1 ildə isə pul bazası 598,5 milyon manat və yaxud 9,37% artıb.
Bəlli olduğu kimi, Mərkəzi Bank son illərdə sərt pul-kredit siyasəti yeridir. Bunun elə əsas məğzi də məhz dövriyyədə nağd pul kütləsini azaltmaqdır. Məqsəd inflyasiya səviyyəsinin yüksəlməsinin qarşısını almaq, ölkədə dollarizasiya prosesini cilovlamaq, manatın məzənnəsinin daha sürətlə ucuzlaşmasını məhdudlaşdırmaqdır.
Pul bazası dedikdə pul kütləsinin AMB tərəfindən qısa müddət ərzində dəyişdirilə bilən hissəsi nəzərdə tutulur ki, onun tərkibinə dövriyyədə olan nağd pul və bank ehtiyatları (kommersiya banklarının AMB-dəki müxbir hesablarının qalıqları) daxil hesab olunur.
Cari ildə AMB pul bazasının həcmini azaltmaq istiqamətində fəaliyyətini daha da gücləndirib. Bu, AMB-nin 2017-ci il üçün pul siyasətinin əsas istiqamətlərinə dair Bəyanatında da qeyd edilmişdi. Həmin sənəddə qeyd edilirdi ki, əlverişsiz qlobal iqtisadi konyunktura və iqtisadiyyatın struktur transformasiyası şəraitində makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi 2017-ci ildə Mərkəzi Bankın qarşısında duran ən mühüm vəzifə təşkil edəcək. Odur ki, ilin əvvəlinə nisbətən nağd pul kütləsi həcminin 11%-dən çox azalması təbii qarşılanmalıdır.
Və bu proses demək olar ki, bu il bütün il ərzində davam edəcək.
Pul kütləsinin son 1 il ərzində 9,37% artması faktına gəldikdə isə, bu, keçən il ərzində cüzi də olsa bəzi istiqamətlərdə əməkhaqqı və bir sıra sosial ödənişlərlə bağlıdır. Belə addımlar atılanda istər-istəməz dövriyyəyə əlavə pul kütləsi çıxarılır. Ancaq ümumi yeridilən siyasət və yaxud müvafiq kurs daxilində bu, əriyib gedir...
Yəni, rəqəmlərdəki fərqlilik ümumi müqayisədə belədir. Faktiki olaraq isə temp azalma istiqamətindədir.
Bəzilərinə görə, bu, iqtisadiyyatda inkişafı buxova alır. Guya, çox geniş iqtisadi aktivlik mövcuddur və AMB-nin nağd pul kütləsinin məhdudlaşdırılması siyasəti də buna mane olur.
Tamamilə cəfəng fikirdir. Əvvəla, bank sektoru çox pis vəziyyətdədir. Çünki nə kredit vermək imkanları var, nə də ki, verdikləri kreditləri geri almaq. Bundan əlavə, ölkədə işgüzar aktivlik üçün də müvafiq stimul yoxdur. Biznes şəraiti üçün obyektiv olaraq əlverişli şərait daralıb.
Banklar krediti kimlərə və nədən ötrü versinlər?! Krediti hansı pul ifadəsində versinlər?!
Hazırda vəziyyət belədir ki, fəaliyyətləri tamamilə tıxacla üzləşdiyindən bankların əksəriyyəti xaricə olan öhdəliklərini maksimum dərəcədə ödəməyə, daha dəqiqi azaltmağa çalışmaqla məşğuldurlar. Çünki özünü qoruyub saxlamağa çalışan hər hansı bir maliyyə qurumu ilk növbədə xaricə olan borclarını azaltmağa çalışmalıdır.
Bu baxımdan pul kütləsinin azaldılması siyasəti başadüşüləndir. Nə vaxt ölkənin valyuta bazarında sabitlik yaranacaq, bank sektoru böhrandan çıxacaq, yerli istehsal üçün stimulaşdırıcı şərait yaranacaq. o vaxt pul bazası ilə bağlı siyasət də dəyişəcək.
Çünki pul tələb olunduğu halda dövriyyəyə buraxılmalıdır, dövriyyəyə buraxılmaqla tələb yaratmalı deyil. Bu, adi iqtisadi məntiqdir. 2015-ci ildə manatın iki devalvasiyası ixracımızı stimullaşdırmadığı kimi, pul bazasının lüzumsuz artırılması da iqtisadiyyatı heç cür genişləndirə bilməz.
